جرایم مربوط به رمزارزها
در سال‌های اخیر، گسترش استفاده از رمزارزها مانند بیت‌کوین و اتریوم، تحولی چشمگیر در حوزه مالی و تکنولوژی ایجاد کرده است. اما در کنار این پیشرفت‌ها، جرایم مربوط به رمزارزها نیز به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته‌اند. نبود نظارت مرکزی و ماهیت ناشناس این ارزها، فرصت مناسبی برای مجرمان سایبری فراهم کرده تا اقدامات غیرقانونی خود را پنهان کنند. از کلاهبرداری‌های اینترنتی گرفته تا پولشویی و تأمین مالی فعالیت‌های مجرمانه، همگی در زمره جرایم مربوط به رمزارزها قرار می‌گیرند. این جرایم نه‌تنها تهدیدی برای سرمایه افراد محسوب می‌شوند، بلکه می‌توانند ثبات اقتصادی را نیز با چالش مواجه کنند. نبود قانون‌گذاری مشخص در بسیاری از کشورها نیز راه را برای گسترش این جرایم هموار کرده است. در ایران نیز به دلیل نوظهور بودن این فناوری، قوانین مرتبط با جرایم مربوط به رمزارزها هنوز به‌طور کامل تدوین نشده‌اند. از این‌رو، آگاهی عمومی و تدوین مقررات دقیق، از الزامات مقابله با این نوع جرایم محسوب می‌شود.
نقش وکیل در رونده های جرایم مربوط به رمزارزها
با گسترش استفاده از ارزهای دیجیتال، جرایم مربوط به رمزارزها نیز افزایش یافته‌اند. از جمله این جرایم می‌توان به کلاهبرداری اینترنتی، هک کیف پول‌های دیجیتال، پولشویی با استفاده از رمزارزها، فروش غیرقانونی توکن‌ها و فیشینگ اشاره کرد. پیچیدگی ماهیت رمزارزها و نبود قوانین شفاف و جامع در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، باعث شده که رسیدگی به این نوع پرونده‌ها نیازمند تخصص و آگاهی بالا در حوزه‌های حقوقی و فناوری اطلاعات باشد. در چنین شرایطی، نقش وکیل متخصص در جرایم مربوط به رمزارزها بسیار مهم و حیاتی است.
وکیل متخصص در این زمینه ابتدا با بررسی دقیق موضوع و مستندات فنی مانند آدرس‌های کیف پول، تراکنش‌ها، قراردادهای هوشمند و شواهد دیجیتالی، امکان اثبات جرم یا دفاع مؤثر از موکل خود را فراهم می‌کند. این وکلا علاوه بر آشنایی با قوانین داخلی، باید شناختی از رویه‌های بین‌المللی نیز داشته باشند، زیرا بسیاری از جرایم مربوط به رمزارزها دارای بُعد فراملی هستند.
در مرحله رسیدگی، وکیل با تنظیم شکایت حقوقی یا کیفری، پیگیری پرونده در دادسرا یا دادگاه، و تعامل با کارشناسان رسمی دادگستری در حوزه رایانه و فناوری اطلاعات، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. همچنین در صورت نیاز به ردگیری دارایی‌های دیجیتال، وکیل می‌تواند از ابزارهای تخصصی برای شناسایی مسیر تراکنش‌ها بهره بگیرد. از سوی دیگر، اگر فردی متهم به جرایم رمزارزی باشد، وکیل وظیفه دارد از حقوق موکل خود دفاع کند و در صورت امکان، بی‌گناهی او را اثبات نماید.
در نتیجه، حضور یک وکیل آگاه به تحولات رمزارزها و قوانین مرتبط، می‌تواند مسیر پرونده را به نفع موکل تغییر دهد و از بروز خسارت‌های جدی جلوگیری کند.
بخش اول: رمزارز چیست؟
رمزارز (Cryptocurrency) نوعی دارایی دیجیتال است که از فناوری رمزنگاری برای امنیت، ناشناس‌ماندن و کنترل تراکنش‌ها استفاده می‌کند. شناخته‌شده‌ترین رمزارز بیت‌کوین است، اما رمزارزهای فراوانی مانند اتریوم، ریپل، تتر و دوج‌کوین نیز وجود دارند.
رمزارزها اغلب در بستر بلاک‌چین فعالیت می‌کنند و ویژگی‌هایی از جمله غیرمتمرکز بودن، عدم نیاز به بانک مرکزی، و سهولت انتقال دارند. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که رمزارزها علاوه بر کاربرد اقتصادی، زمینه‌ای برای سوء‌استفاده‌های مجرمانه نیز باشند.
بخش دوم: دلایل شکل‌گیری جرایم مرتبط با رمزارزها
-
ناشناس بودن هویت طرفین
بسیاری از تراکنش‌های رمزارزی بدون نیاز به احراز هویت صورت می‌گیرد. -
نبود نظارت متمرکز قانونی
در بسیاری از کشورها از جمله ایران، هنوز قانون جامعی برای رمزارزها تصویب نشده است. -
عدم شفافیت معاملات
بسیاری از کیف پول‌ها و صرافی‌های دیجیتال در کشورهای دیگر مستقرند و اطلاعات کاربران را افشا نمی‌کنند.
بخش سوم: انواع جرایم مربوط به رمزارزها
1. کلاهبرداری رمزارزی
کلاهبرداری در فروش یا خرید رمزارز:
فردی به بهانه فروش رمزارز از شخص دیگر پول می‌گیرد اما هیچ ارزی منتقل نمی‌شود. یا برعکس، رمزارز تحویل داده می‌شود ولی پرداختی صورت نمی‌گیرد.
کلاهبرداری پانزی (Ponzi):
در این روش افراد با وعده سود زیاد، افراد را تشویق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های رمزارزی می‌کنند، در حالی‌که سود اولیه از پول افراد جدید پرداخت می‌شود و نه از سود واقعی پروژه.
نمونه: پروژه‌های جعلی مانند PlusToken یا پروژه‌های DeFi غیرواقعی.
2. فیشینگ و هک کیف پول‌های دیجیتال
روش کار: مهاجم از طریق ارسال لینک جعلی یا ساخت صفحات تقلبی شبیه به صرافی‌های معروف، اطلاعات کیف پول یا کلید خصوصی کاربران را سرقت می‌کند.
نتیجه: انتقال کل دارایی دیجیتال قربانی به کیف پول‌های غیرقابل ردیابی.
3. پولشویی با استفاده از رمزارز
رمزارزها به دلیل ناشناس بودن، گزینه‌ای مناسب برای پولشویی محسوب می‌شوند. در این روش پول‌های نامشروع از طریق خرید و فروش رمزارز به دارایی پاک تبدیل می‌شوند.
4. استفاده از رمزارز برای خرید غیرقانونی
بسیاری از فروشندگان کالاهای غیرقانونی در دارک‌وب، تنها رمزارز به‌ویژه بیت‌کوین را به‌عنوان روش پرداخت می‌پذیرند. این شامل خرید اسلحه، مواد مخدر، یا اطلاعات هویتی می‌شود.
5. اخاذی و باج‌گیری دیجیتال
مجرمان سایبری پس از حمله باج‌افزاری به اطلاعات رایانه‌ای کاربران یا شرکت‌ها، خواستار دریافت رمزارز در ازای بازگرداندن اطلاعات می‌شوند.
6. توسعه و ترویج رمزارزهای جعلی
برخی افراد بدون داشتن فناوری واقعی، اقدام به معرفی و عرضه رمزارزهای جعلی می‌کنند و با وعده‌های دروغین، سرمایه مردم را جمع‌آوری می‌نمایند.
7. نقض مقررات صرافی‌ها و معاملات غیرمجاز
در ایران و بسیاری کشورها، انجام معاملات رمزارزی خارج از بسترهای مجاز یا بدون مجوز قانونی می‌تواند جرم تلقی شود.
بخش چهارم: وضعیت قانونی رمزارزها در ایران
قوانین موجود:
-
عدم رسمیت رمزارزها به‌عنوان پول قانونی
بانک مرکزی ایران استفاده از رمزارزها برای پرداخت در داخل کشور را ممنوع اعلام کرده است. -
مجاز بودن استخراج با مجوز
استخراج رمزارزها تنها با داشتن مجوز قانونی از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است. -
پیگیری کیفری در صورت وقوع جرم
در صورت وقوع کلاهبرداری، فیشینگ یا سایر جرایم با موضوع رمزارز، امکان طرح شکایت کیفری نزد مراجع قضایی وجود دارد.
بخش پنجم: چگونه جرایم رمزارزی را پیگیری کنیم؟
مراحل پیگیری کیفری:
-
ثبت شکایت در پلیس فتا یا دادسرای جرایم رایانه‌ای
باید مستندات مانند پیام‌ها، رسید تراکنش‌ها، آدرس کیف پول و اطلاعات تماس متهم را ارائه دهید. -
ارجاع به کارشناسی پلیس سایبری
پلیس فتا بررسی فنی روی کیف پول، آی‌پی و مسیر تراکنش‌ها انجام می‌دهد. -
ارجاع پرونده به دادگاه کیفری
در صورت اثبات جرم، متهم تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد و ممکن است به رد مال، حبس یا جزای نقدی محکوم شود.
بخش ششم: چالش‌های حقوقی در رسیدگی به جرایم رمزارزی
-
عدم وجود قانون خاص
نبود قانون جامع برای رمزارزها در ایران باعث می‌شود قضات از قوانین عمومی مانند کلاهبرداری، خیانت در امانت یا جرایم رایانه‌ای استفاده کنند. -
مشکل شناسایی هویت مجرمان
ناشناس بودن کاربران و نبود امکان ردیابی سریع کیف پول‌ها، فرایند رسیدگی را پیچیده می‌کند. -
نبود همکاری بین‌المللی مؤثر
بسیاری از صرافی‌ها در کشورهای بی‌طرف یا فاقد همکاری قضایی با ایران قرار دارند.
بخش هفتم: مجازات جرایم رمزارزی در ایران
با توجه به اینکه قانون خاصی برای جرایم رمزارزی وجود ندارد، معمولا از مواد زیر استفاده می‌شود:
-
ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و کلاهبرداری: برای کلاهبرداری اینترنتی با رمزارز.
-
ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای: برای دسترسی غیرمجاز به اطلاعات دیجیتال.
-
ماده ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی: برای خیانت در امانت در صورتی که رمزارز به‌صورت امانی در اختیار بوده باشد.
مجازات‌ها شامل:
-
حبس از ۶ ماه تا ۷ سال
-
جزای نقدی
-
رد مال
-
ممنوع‌الخروجی یا توقیف حساب
بخش هشتم: راهکارهای پیشگیری از جرایم رمزارزی
-
استفاده از صرافی‌های معتبر و دارای مجوز
-
عدم اعتماد به پروژه‌های ناشناس یا سودهای غیرعادی
-
نگهداری رمزارز در کیف پول‌های امن و آفلاین
-
فعال‌سازی تأیید دو مرحله‌ای برای کیف پول
-
آموزش حقوقی و آشنایی با فناوری بلاک‌چین
-
بررسی آدرس قرارداد هوشمند (Smart Contract) پروژه‌ها
-
مشورت با وکلای متخصص در حوزه رمزارز
نتیجه‌گیری
جرایم مربوط به رمزارزها با گسترش روزافزون این فناوری در حال افزایش است و نیاز به آگاهی عمومی، تصویب قوانین جامع و تخصصی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه پیگیری و پیشگیری از این جرایم احساس می‌شود. در حال حاضر نیز با استفاده از ظرفیت قوانین موجود می‌توان اقدام به شکایت کیفری یا حقوقی نمود، به‌ویژه با جمع‌آوری مستندات کامل و مراجعه به نهادهایی مانند پلیس فتا.
